Jak pracować z uczniem słabym?
W praktyce szkolnej spotykamy się z pewną grupą uczniów, których najczęściej określamy jako słabych . Są to uczniowie, u których nie stwierdzono dysfunkcji (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia), a mimo to nie osiągają oni zadowalających efektów w nauce. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Często są to niższe niż u reszty klasy możliwości intelektualne , wolniejsze tempo pracy, brak ciekawości poznawczej lub brak motywacji .
Uczniowie ci są przedmiotem naszej szczególnej nauczycielskiej troski. Jako pedagodzy zakładamy, że każdy uczeń może osiągnąć sukces, a my powinniśmy go wspierać w tych dążeniach.
Mamy ku temu ogromny wachlarz możliwości, począwszy od indywidualizacji procesu nauczania, poprzez właściwe motywowanie do pracy, pobudzanie wiary we własne możliwości, po współdziałanie z rodzicami w rozwiązywaniu konkretnych problemów.
Bez wątpienia uczeń słaby jest podmiotem równie wartościowym co uczeń zdolny, a jedynie wymagającym od nas większej uwagi.
CHARAKTERYSTYKA UCZNIA SŁABEGO
Przystępując do charakteryzowania ucznia słabego , należy uświadomić sobie, dlaczego nasi uczniowie nie mogą sprostać stawianym przed nimi wymaganiom edukacyjnym. Dlaczego cechuje ich nieumiejętność kierowania własnymi procesami psychicznymi, takimi jak uwaga i pamięć, dlaczego z trudem zapamiętują reguły, daty, nie wykazują głębszego zainteresowania problemami i przedmiotami, a ich słaba aktywność myślowa staje się przyczyna bierności oraz rezygnacji?
Niepowodzenia szkolne mają różnorodne uwarunkowania. Możemy podzielić je na te o podłożu społecznym, szkolnym, oraz wynikające z cech osobowościowych i fizycznych ucznia.
1.Czynnikiem warunkującym wyniki pracy dydaktycznej, jest niewątpliwie sam uczeń, jego stan zdrowia, zdolności, umiejętności, ogólny rozwój na który składają się dotychczasowe doświadczenia, wiedza, uczucia, cechy charakteru, aktywność, poziom samodzielności
i dążenia do celu, zainteresowania, zamiłowania, oraz tendencje samokształceniowe. Bardzo ważny jest także aktualny okres rozwoju ucznia. Dodatkowo ogromny wpływ na ewentualne niepowodzenia szkolne mają tutaj wszelkie zakłócenia w rozwoju psychofizycznym ucznia, wynikające z:
Wszelkich chorób, urazów i wypadków, a także zdarzeń losowych, które pogarszają stan zdrowia ucznia,
Defektów, na przykład: wzroku, słuchu,
Obniżonej sprawności intelektualnej,
Opóźnień w rozwoju procesów umysłowych,
Zaburzeń w funkcjonowaniu narządów ruchu,
Mikrodeficytów rozwojowych,
Zakłóceń w sferze uczuć, motywacji, postaw, a także związanych
z nimi zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym.
2. Ogromny wpływ na ucznia w procesie przyswajania przez niego wiedzy, ma środowisko społeczne, a zwłaszcza rodzina. Możemy tutaj wyodrębnić wiele czynników warunkujących niepowodzenia szkolne dziecka:
Sytuacja materialna rodziny,
Prace ucznia w gospodarstwie domowym,
Warunki odrabiania zadań domowych,
Liczebność, struktura i skład rodziny,
Poziom świadomości wychowawczej rodziców lub opiekunów ucznia,
Ewentualne patologie w rodzinie,
Dbałość o dziecko i jego wychowanie,
Współpraca domu ze szkołą,
Poziom kulturalny i moralny rodziny,
Wpływ otoczenia, grup rówieśniczych.
Czas i wysiłek, który uczeń musi codziennie włożyć w dojazd do szkoły i powrót do domu,
3. Trzecią kategorię czynników wpływających na naukę stanowią : szkoła i nauczyciele. Poważnym źródłem niepowodzeń szkolnych może być szkoła, poprzez:
Warunki lokalowe i wyposażenie w pomoce naukowe,
Atmosfera szkoły,
Organizacja życia szkolnego,
Praca pozalekcyjna,
Kontakty między uczniami oraz oddziaływanie grup rówieśniczych.
Przyczyny niepowodzeń uczniów mogą wynikać z pracy samego nauczyciela, a więc:
Przygotowania pedagogicznego,
Doświadczeń życiowych,
Charakteru, postaw, zdolności,
Zamiłowania, lub niechęci do pracy nauczycielskiej,
Pozycji społecznej i autorytetu nauczyciela,
Warunków materialnych życia.
Jeżeli zburzone zostaną niektóre z przedstawionych czynników, powstaje odbicie w psychice ucznia, które powoduje zaburzenia w zachowaniu lub obniżenie motywacji do nauki. Uczeń staje się zalękniony, niezrównoważony, czasem agresywny, przeżywa strach, uczucie zagrożenia, stresy, kompleksy. Taki stan psychiczny sprzyja narastaniu niepowodzeń szkolnych, oraz pogłębianiu się pozycji ucznia słabego na tle klasy.
Odnosząc się do przyczyn niepowodzeń szkolnych, powstaje obraz ucznia słabego, charakteryzującego się:
Trudnościami w rozumieniu i przyswajaniu materiału,
Brakiem zainteresowań poszczególnymi przedmiotami i niechęcią do ich poznawania,
Brakiem umiejętności w kierowaniu własnymi procesami psychicznymi,
Biernością i rezygnacją wynikającą ze słabej aktywności myślowej,
Nieumiejętnością pokonywania trudności intelektualnych.
CELE PROGRAMU
Indywidualizacja procesu nauczania stymulująca rozwój ucznia.
Rozwijanie zainteresowań i motywacji do pracy.
Kształtowanie osobowości i pobudzanie wiary w siebie.
Wyrównanie deficytów i zaległości w nauce.
Utrwalenie zdobytych wiadomości i umiejętności.
Wspomaganie ucznia w pokonywaniu trudności w nauce.
Rozwijanie zdolności koncentracji uwagi, logicznego myślenia, analizowania i wyciągania wniosków.
Wdrażanie do systematycznej pracy.
DZIAŁANIA PODEJMOWANE W RAMACH PRACY Z UCZNIEM SŁABYM
Oprócz dyktowanego specyfiką przedmiotu podejścia do pracy z uczniem słabym, wymienić należy kilka istotnych punktów o tematyce ogólnej:
Poznanie ucznia słabego przez nauczyciela:
Nauczyciel powinien zadbać u uzyskanie następujących informacji na temat ucznia słabego:
– jakie trudności uczeń wykazuje ,
– czy trudności te zostały zdiagnozowane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną i jakie są wskazania do pracy z uczniem
jak uczeń funkcjonuje w środowisku rodzinnym.
2. Stworzenie uczniowi szansy poznania samego siebie:
Odpowiednio przeprowadzona rozmowa pozwoli na pozbycie się lęków
i pozwoli wzmocnić motywację do nauki.
3. Indywidualizacja i opieka nad uczniem w czasie procesu dydaktycznego:
Nauczyciel powinien rozpoznać sytuację na tyle, by stwierdzić, czy uczniowi wystarczy pomoc koleżanek i kolegów z klasy, czy też potrzebna jest mu stała opieka nauczyciela.
4. Wzbogacenie lekcji o środki dydaktyczne, które wspomagać będą przyswajanie wiedzy przez ucznia:
Istotnym elementem jest w procesie dydaktycznym rozpoznanie, jakie zmysły ucznia w największym stopniu uczestniczą w przyswajaniu wiedzy, a więc czy jest on wzrokowcem, słuchowcem, a może posiada zdolności manualne. Ważne jest także, jakie tempo pracy jest optymalne dla ucznia. Zbyt duże nagromadzenie form i środków może spowodować zniechęcenie i zmniejszenie motywacji do nauki. Środki dydaktyczne powinny być różnorodne, aby ciągle budziły zaciekawienie ucznia.
5. Różnicowanie zadań i prac:
Uczeń słaby powinien otrzymywać zadania klasowe i prace domowe odpowiednie do swoich możliwości. Prace zbyt trudne mogą zniechęcać go do samodzielnej pracy.
6. Uczenie umiejętności systematycznej pracy.
Uczeń powinien nabrać przekonania, że wszystkie jego działania będą sprawdzone przez nauczyciela oraz podlegają ocenie, co wpływa pozytywnie na systematyczną pracę.
7. Kontakty z rodzicami:
W celu wczesnego wykrycia przyczyn trudności i przeciwdziałania im, potrzebny jest stały i dobry kontakt z rodzicami. Właściwa współpraca przekona ucznia, że cały czas ktoś o niego dba , interesuje się jego osobą, co
w konsekwencji może wpływać na wzrost motywacji do nauki.
8. Nagradzanie i karanie:
Metoda taka pozwala na ciągłe motywowanie ucznia. Nagradzanie to nie tylko stawianie ocen, ale także pochwały słowne, karanie natomiast ma sens tylko wtedy, gdy nauczyciel zadba o klarowne zasady pracy na lekcji. Uczeń musi znać swoje obowiązki i wiedzieć, że zostanie rozliczony ze swoich działań.
9. Stosowanie odpowiednich metod nauczania:
W przypadku uczniów słabych wskazana jest np. metoda pracy w grupie, nauczyciel jednak cały czas powinien monitorować aktywność uczniów. Ważną rolę mogą odegrać liderzy grup i ich aktywność w rozdzielaniu zadań.
Praca z uczniem słabym w ramach przedmiotów ogólnokształcących
(na lekcjach i poza lekcjami)
1. Język polski
zajęcia wyrównawcze dla uczniów potrzebujących dodatkowego wyjaśnienia materiału
uczniowie z dysleksją otrzymują polecenie wcześniejszego zapoznania się z tekstem czytanym i omawianym na zajęciach następnych
uczniom z dysgrafią zaleca się przepisywanie fragmentów tekstów
z podręcznika, dbając o poprawną kaligrafię w zeszycie
uczniowie słabi przepisują partie tekstu z podręcznika kształcąc styl wypowiedzi i poszerzając słownictwo.
2. Języki obce (język angielski, niemiecki, francuski, rosyjski)
Metody pracy w czasie lekcji:
rozbudzanie zainteresowań i wyrabianie właściwej motywacji do nauki,
ułatwianie uczniowi opanowania umiejętności czytania i pisania przez ćwiczenia koncentracji uwagi, rozwijanie spostrzegawczości, usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej i manualnej,
rozwijanie percepcji słuchowej
podnoszenie graficznego poziomu pisania i czytania
kształtowanie umiejętności porównywania, segregowania
i samokontroli
monitorowana przez nauczyciela prowadzącego praca w grupach
kolejne metody podpowiedzi, które polegają na konkretyzacji zadania
i jednoczesnym rozwiązaniu analogicznego zadania; na bezpośrednim wskazaniu sposobu rozwiązania lub rozwiązanie dzięki naprowadzającym pytaniom
różnicowanie trudności pracy domowej (uczniowie otrzymują do wyboru dwa lub więcej zadań, które są o różnym stopniu trudności)
wzbogacanie lekcji o środki dydaktyczne, które wspomagają przyswajanie wiedzy przez ucznia i rozbudzają zainteresowanie tematem lekcji
stosowanie pomocy dydaktycznych i wizualizacji obrazujących temat/ zagadnienie
stosowanie metod aktywnych w czasie lekcji: inscenizacja, mapa mentalna, studium przypadku itp.
pomoc nauczyciela w rozwiązywaniu ćwiczeń indywidualnych
w czasie lekcji
dostosowywanie wymagań, trudności i tempa pracy do możliwości uczniów
praca w grupach lub parach „wg zasady uczeń słaby + uczeń zdolny”
pochwały za przejaw aktywności ucznia słabego
propozycja samodzielnego przygotowania fotografii z bieżących działów tematycznych wraz z opisem i spekulacją tematyczną
prowadzenie kroniki klasowej w języku obcym, uczniowie w grupach przygotowują krótkie zapisy zdarzeń opatrzonych odpowiednią szatą graficzną (każdy uczeń dopasowuje swój fragment wpisu do swoich możliwości i może liczyć na pomoc i wskazówki innych uczniów oraz nauczyciela)
Poza zajęciami lekcyjnymi:
zajęcia wyrównawcze dla uczniów
udostępnianie i wskazywanie czasopism i literatury obcojęzycznej do ćwiczenia czytania ze zrozumieniem
udzielanie konsultacji indywidualnych
udostępnianie dodatkowych zadań do utrwalenia słownictwa
i gramatyki
3. Matematyka i fizyka
Metody pracy w czasie zajęć lekcyjnych:
uczenie systematycznej pracy
praca z podręcznikiem
praca w grupie (z ciągłym monitorowaniem aktywności uczniów)
nagradzanie i karanie (nie tylko za pomocą oceny)
metody podpowiedzi (konkretyzacja zadania i jednoczesne rozwiązanie podobnego problemu)
różnicowanie prac i zadań
wzbogacanie lekcji w odpowiednie pomoce dydaktyczne
Metody pracy poza zajęciami lekcyjnymi:
uczenie systematycznej pracy (zadania sprawdzone i ocenione)
różnicowanie zadań domowych
Sposoby różnicowania zadań domowych:
uczeń może wybrać zadanie z kilku pozostałych zadanych
uczeń nie musi rozwiązać zadania „do końca” ale powinien albo przedstawić plan rozwiązania albo jednoznacznie nazwać problem, którego nie potrafi rozwiązać.
4. Biologia i chemia
Metody pracy w czasie zajęć lekcyjnych:
praca w grupach lub parach „wg zasady uczeń słaby + uczeń zdolny”
monitorowanie indywidualnej pracy uczniów słabych w czasie lekcji oraz pomoc w trudnościach (w trakcie uzupełniania ćwiczeń w zeszycie ćwiczeń, samodzielnego pisania równań)
różnicowanie zadań na kartkówkach i sprawdzianach
Metody pracy poza zajęciami lekcyjnymi:
indywidualne konsultacje poza zajęciami
Zadania domowe:
Zróżnicowanie trudności zadań domowych.
5. Geografia
Metody pracy w czasie zajęć lekcyjnych:
wolniejsze tempo pracy
stopniowanie trudności
odpytywanie z zadań niewymagających wyciągania wniosków
pomoc przy odpowiedzi – zadawanie dodatkowych, pomocniczych pytań
wydłużanie czasu odpowiedzi, czasu na odczytanie informacji z mapy
dostosowywanie wymagań do możliwości ucznia z uwzględnieniem jego mocnych stron
unikanie stawiania ocen negatywnych, zachęcanie do poprawy zadań, aż do uzyskania sukcesu
posługiwanie się rysunkami i schematami zjawisk i procesów zamiast formy opisowej
stwarzanie przyjaznej uczniowi atmosfery pracy na lekcjach (akceptacja, cierpliwość, życzliwość)
pochwały za każdy przejaw aktywności
Metody pracy poza zajęciami lekcyjnymi:
umożliwianie wykonywania zadań w domu, gdzie uczeń ma zapewniony komfort pracy
informowanie ucznia na lekcji, o czy będzie traktować temat następnych zajęć tak, żeby mógł w domu przeczytać tekst
z podręcznika czy innego źródła i uczestniczyć potem aktywnie
w lekcji nie czując się gorszym
udostępnianie materiałów pomocniczych do pracy w domu
Zadania domowe:
umożliwianie wykonywania zadań i zagadnień, które ucznia interesują i w takiej formie, aby mógł dowieść swoich umiejętności i wiedzy.
6. Informatyka, technologia informacyjna
zajęcia pozalekcyjne
indywidualna praca z uczniem
dostosowanie tempa pracy i poziomu zadań do możliwości ucznia
stopniowanie trudności
praca w grupach (uczeń słaby + uczeń zdolny )
dobór zadań adekwatnych do poziomu wiedzy ucznia słabego
stosowanie prezentacji dotyczących wybranych zagadnień sprawiających trudności
możliwość opracowywania przez ucznia zadań i ćwiczeń mających na celu zaprezentowanie własnej wiedzy i zdolności
7. Wychowanie fizyczne
Metody w czasie zajęć lekcyjnych:
metoda syntetyczna (nauczanie ćwiczenia w całości, nie naruszając schematu ruchu – stosowana przy nauczaniu form ruchu : skoku, biegu, rzutu)
metoda analityczna (nauczanie ćwiczenia częściami – w przypadku ćwiczeń złożonych – dążenie do ułatwienia skomplikowanych ćwiczeń, przez rozbicie ich na proste składowe elementy, a następnie łączenie
w całość)
metoda kombinowana (połączenie wyżej wymienionych metod) – łatwych czynności uczeń uczy się w całości, trudne natomiast rozbijane są na prostsze elementy.
Dla każdego ucznia, który wykazuje problemy z opanowaniem pewnych form ruchowych istnieje możliwość skorzystania z zajęć pozalekcyjnych, podczas których przy pomocy nauczyciela może doskonalić to, z czym ma kłopot na lekcji wychowania fizycznego.
8. Historia i wiedza o społeczeństwie
Metody pracy w czasie zajęć lekcyjnych:
Pomoc podczas odpowiedzi ustnych, poprzez zadawanie dodatkowych, pomocniczych pytań,
Dostosowanie tempa pracy do możliwości ucznia,
Wydłużenie czasu odpowiedzi,
Stworzenie przyjaznej atmosfery pracy na lekcjach
Metody pracy poza zajęciami lekcyjnymi:
Udostępnianie materiałów pomocniczych do pracy w domu,
Umożliwianie wykonania zadań w domu
Zadania domowe:
Umożliwienie wykonania zadań z tematyki interesującej ucznia,
Zadania dodatkowe z tematyki podejmowanej na lekcjach, w celu dokładniejszego opanowania materiału.
Praca z uczniem słabym w ramach przedmiotów artystycznych
Rysunek i śpiew
Metody pracy w czasie zajęć lekcyjnych:
podstawowym elementem edukacji ucznia słabego jest utrzymanie stałego rozwoju artystyczno – poznawczego w zakresie sztuki,
metodyka i dydaktyka w rozwoju artystyczno – poznawczym ucznia słabego musi być dostosowana do możliwości intelektualnych
i zdolności ucznia.
zindywidualizowany dobór środków dydaktycznych: indywidualny dobór zadań domowych, indywidualne dostosowanie wymagań
w pracy na lekcji,
Propozycje działania biblioteki szkolnej skierowane na pomoc uczniom słabym (oraz nauczycieli w ramach realizacji godzin kartowych):
a) pomoc w wyszukiwaniu informacji na określony temat
b) instrukcje i wskazówki odnośnie sposobów pracy ze słownikiem, encyklopedią– wyszukiwanie pojęć i zagadnień
c) wskazywanie możliwości wyszukiwania informacji ze spisów treści, indeksów, bibliografii
d) prezentacja sposobów czytania ze zrozumieniem przez śledzenie lub wykonywanie ilustracji do książki, wiersza, tekstu
e) pomoc przy odrabianiu pracy domowej
f) wyszukiwanie materiałów do inspiracji twórczej, do rozwiązań kompozycyjnych na zajęcia artystyczno – zawodowe
g) organizowanie pomocy koleżeńskiej w czasie zajęć wychowania fizycznego (dla osób zwolnionych z lekcji wf)
h) przygotowywanie warsztatu pracy dla osób, które nie uczestniczą
w lekcjach religii
i) prezentacja filmów edukacyjnych w czytelni – pomoc przy pisaniu recenzji
j) pomoc przy odrabianiu zadań domowych.
Informacje zebrały: Sylwia Leśniowska i Aneta Filas